In mesuâ a vitalitæ de Zena

No l’existe di parametri esatti pe mesuâ o livello de quante unna çittæ a l’é viva. À dî a veitæ, no sò manco quante saieiva importante avei a varsciua de unna mesua pægia, inscrita inte unna scâ ch’a va da x à y. E con tutto, in fondo ne piaxe de sentîne dî che a nòstra çittæ a s’inscrive inta lista de z çittæ ciù vive d’Italia, d’Euröpa, perché no do mondo?

Da quande ò intrapreiso sto retorno à Zena – do quæ ve parlava inte un articolo passou do Stafî - e attivitæ de reçerca donde son tiou drento an da fâ co-a descoverta de unna çittæ “sarvæga”, de unna Zena meno ciæa, de unna serie de zöne grixe de l’aggroppou urban, de unna collettivitæ ch’a scappa, ch’a s’asconde. In sciâ fin, de unna çittæ VIVA, a-o de là de tutti i ascadi che a pandemia a n’à misso con ciù o meno evidensa davanti.

Co-o reisego de vegnî ordenäio da unna parte, con quello d’arrestâ deluso da l’atra, ò comensou à incontrâ de persoñe. Me son fæto portâ inte di pòsti. Son stæto à sentî de stöie. Ò fæto de domande scòmode. No ò reçevuo de respòste. Me son perso inti carroggi. Me son attrovou à Teggia.

Ò avuo de conversaçioin criptiche, comme son criptiche e finalitæ de sta reçerca che m’ò propòsto de fâ. Ma za s’incomensa à intravedde tante scituaçioin a-o zinâ: da-o repiggio de roiñe de l’antigo conduto, a-o progetto d’appropiaçion de unna barca e de unna ciazza a-a foxe de un riänin de Ponen-te; da l’organizzaçion de feste d’estæ inti laghetti da Voæna, a di riti “segretti” de communitæ de reixe africaña inti bòschi da çittæ de Zena; da l’axillo communitäio de tutti i giorni di Luzzati, a-o proçesso de cua de un ben commun in Santa Maia in Pascion.

Cöse azzonze ste scituaçioin a-a vitta ciù ordenäia de unna çittæ tegnua da tanti pe “asmòrta”? Cöse guägnemmo levando i euggi da-a privatizzaçion da çittæ vegia fæta à base de corpi de töe e proibiçioin de riunioin abrettio? Mæ pai, o repiggio de unna soçialitæ sccetta e no inquaddrâ inte di còdici de comportamento omologanti. L’abbrasso de unna conflittualitæ fæta de discuscioin e rattelle tra-e persoñe. O gusto del’apprexâ un zinâ de poscibilitæ de stâ insemme.

Pe questo vaggo à parlâ à quell’umanitæ che, into gusto di reçercatoî de catalogâ cöse, persoñe, natue e viventi despægi, ancheu a vëgne tegnua pe sarvæga: perché migranti “feua de lezze”, perché attivisti, perché appartëgnan a de religioin minoritäie ò de reixe pagaña, perché no produxan de ricchessa ò, sensa tanti regii, perché boin de trovâ de alternative a-a vitta in commun ciù normâ. Con inversâ o ponto de vista, poemo vedde l’exito de seu açioin comme de produçioin previdente, se no provvisöie. E o contâ o peu vegnî sciña unna demoa. Anâ à ravattâ inte l’informalitæ ò inte l’assensa de paradigmi za codificæ – no pe includdili inte unna neuva tascionomia creativa ò legislativa ma solo pe imprende da-e seu modalitæ d’açion e d’esprescion politica, pe imprende da-a seu modalitæ de sfrütâ o spaçio, pe capî de atre mainee poscibile, sciben che “sarvæghe” – o l’é o travaggio che ancheu pòrto avanti à Zena. In ciù che a reçerca da muxicalitæ perdua. Sta chì, però, comme parte do mæ tempo de pellandronaia…

O drito a-a vitta in commun o l’é za stæto largamente teorizzou inte discipriñe umanistiche. Da-o Henri Lefebvre co-o seu “O drito a-a çittæ” a-o Roland Barthes inte “Comme vivre ensemble”, a di testi de taggio architettònico/ urbanistico comme quelli da Jane Jacobs ò do Kevin Lynch, gh’emmo unna gran quantitæ de bibliografia à dispoxiçion. A vitta in communitæ a presoppoñe però a presensa de persoñe pe-a stradda. No gh’é megio solidarietæ communitäia che quella che mettan in deuvia e vexiñe e i vexin de un quartê in scî atri “pixonanti” do spaçio urban. E ste presense eterogenee – pe etæ anagrafica, sesso, classe, cô da pelle – son o perno da vitalitæ da-a quæ unna çittæ a no peu destaccâse pe promeuve unna ciù erta qualitæ da vitta a-e seu çittæñe e çittæn.

L’é donca inte ste foeste de l’urban, l’é inte ste umanitæ rexistente che se contestualizza sto contâ: inti sciti abandonæ da capitale ligure, inti bòschi e òrti collettivi da passâ zöna industriale de Campi e Corniggen, inte sære abandonæ de l’Abergo di Pövei, inte roiñe de Dighe de Begæ ò inte foxe e i laghi abandonæ da-i çittæn e da-e instituçioin zeneixi e repiggiæ da unna fia de precorritoî da “vitalitæ” urbaña di quæ gh’é ancon, à mæ pai, tante leçioin da imprende.