Vsevolod Garšin, Attalea Princeps, 1880
Passa un atro meise. L’attalea a l’ea cresciua ancon, a l’ea ormai à redòsso di infisci. No gh’ea ciù de spaçio donde poei espandise. Aloa o tronco o l’aiva comensou à scivertâse. E feugge in çimma ean arroinæ, e bare freide di infisci ean penetræ tra e tenie feugge neuve, attraversandole e rompindole; ma a cianta a l’ea ostinâ, no gh’importava de feugge, a no dava mente se no à premme contra e ferræ, che za comensavan à cede, sciben che fæte de sòlido metallo.
A ciantiña a seguiva sta lòtta, tutta sciätâ. “Scià digghe, in davei scià no se fa mâ? Se i infisci son in davei mai tanti rexistenti, no saiva megio ciantâ lì?”, a domandava a-a parma.
“Mâ? Cöse veu dî mâ, quande veuggio arrivâ a-a libertæ? No ti m’aivi incoraggiou ti mæxima?”, a rispondeiva a parma.
“Seguo che l’ò incoraggiâ, ma no saveivo che fïse mai tanto diffiçile. Me spiaxe pe voscià, che scià patisce tanto”.
“Stanni sitta, meschinetta de unna ciantiña debole, no stâ à aveighe compascion de mi. Ò moiò, ò riusciò à ëse libera”.
E tutt’assemme se sente un corpo. S’ea stoccou una sòlida bara de færo. Comensa à ceuve e à tintinnâ de scaveñe de veddro. Unna de questa a va à finî in sciô cappello do direttô, ch’o stava sciortindo da-a særa. “Beh, e sto chì cös’o l’é?”, o cria piggiando un resato, con vedde i tocchetti de veddro che xoavan inte l’äia. O s’allontaña de corsa da-a særa e o dà unn’euggiâ a-o teito. Sorvia a vedrata da vòrta zagantezzava orgoggiosa inte tutta a seu ertixe a verde coroña da parma.
“Tutto chì”, a pensava. “L’é pe questo che ò sofferto e me son tormentâ mai tanto à longo? A mæ mascima aspiraçion a l’ea de ottegnî questo?”.
L’ea autunno inoltrou quande l’Attalea a l’ea riescia à fâ passâ a seu ciöma à traverso l’avertua. Cazzeiva un bæxin fin mescciou à do gamisto; o vento o sponciava in basso de nuvie grixe. Ghe paiva che â voessan ingheugge. E atre ciante aivan za perso e seu feugge e paivan di cadavëi sensa forma. Solo i pin e i abetti conservavan e seu ciöme rexinose verde scuo. E ciante ammiavan a parma con äia deurta, comme se ghe voessan dî “ti moiæ de freido!. Ti no ti sæ cöse segge a boriaña, no ti porriæ sopportâla. Perché t’æ vosciuo sciortî da-a særa?”.
L’Attalea ascì a l’aiva capio che pe lê a l’ea a fin. Comensava à zeâ. Tornâ sotta a-o teito? Ma lê a no poeiva ciù tornâ. A doveiva restâ espòsta a-o vento freido, sottopòsta a-e seu raffeghe, a doveiva sopportâ o tocco ponzente da neie e ammiâ un çê luvego, a natua sotta de lê, o cortî brutto do giardin botanico, ammiâ unna çittæ noiosa e stramesuâ, ch’a se straveddeiva à malædi inta negia, e aspëtâ scinché e gente, lazù inta særa, no avessan deciso cöse fâ de lê.
O direttô o dà aloa ordine de taggiâ a cianta. “Se porrieiva construî in sce de lê unna meña de campaña”; o l’aiva dito, “ma quante a porrieiva duâ? A crescieiva ancon, e a scassieiva tutto. E dapeu, a vegnieiva à costâ tròppo. Taggiæla”.
An ligou a parma con de còrde perché, cazzendo, a no rompisse i veddri da særa, e l’an taggiâ a-a reixe. A cianta picciña, streita a-o tronco da parma, a no l’à vosciuo separâse da-a seu amiga, e a l’é cheita lê ascì sotta i corpi do pennacco. Quande arrebellan a parma feua da-a særa, in sciô çeppo taggiou arrigoelan ascì e seu gambe e e seu feugge, tormentæ da-o pennacco.
“Taggiæ sta porcaia e cacciæla lontan”, o dixe o direttô. “A l’é za vegnua giana e o pennacco o l’à dannezzâ assæ. ciantæ un erboo neuvo a-o seu pòsto”.
Un di giardinê con un corpo secco de vanga o l’arranca unna gran quantitæ de erba. O â mette inte un cavagno e o â caccia into cortî, giusto donde se trovava a parma mòrta, cacciâ inta fanga e za coverta da-a neie.